Sytuacja osób z doświadczeniem migracji

Agnieszka Kozakoszczak
Członkini Towarzystwa Edukacji Antydyskryminacyjnej i zarządu Fundacji na rzecz Różnorodności Społecznej

Kim są osoby z doświadczeniem migracji?

Doświadczenie migracji to szerokie pojęcie, które odnosi się do osób znajdujących się w różnych sytuacjach.

Obejmuje ono m.in.:

• osoby, które przyjechały do innego kraju głównie w celach zarobkowych (migracja ekonomiczna),
• studentki i studentów z zagranicy, którzy przyjechali w celach edukacyjnych lub naukowych,
• osoby poszukujące ochrony międzynarodowej oraz takie, które otrzymały status uchodźcy¹ (uchodźstwo nazywa się także migracją przymusową, w odróżnieniu od migracji dobrowolnej, np. ekonomicznej).

---

Przyczyną migracji bywa także chęć zamieszkania w państwie, które jest bardziej otwarte na różnorodność oraz w większym stopniu umożliwia korzystanie z praw człowieka i swobód obywatelskich. 

Czasami doświadczenie migracji nie dotyczy bezpośrednio dzieci i młodzieży, ale jest ważnym aspektem ich tożsamości – np. w przypadku rodzin mieszanych (czyli takich, w których rodzice mają różne pochodzenie, narodowość i/lub obywatelstwo) albo w przypadku dzieci urodzonych w kraju, do którego wyemigrowali ich rodzice. W Polsce coraz częściej można także spotkać dzieci, które wyjechały za granicę z rodzicami, a następnie po kilku latach wróciły do kraju pochodzenia (migracja powrotna).

W zależności od statusu formalnego w danym kraju (np. osoba oczekująca na status uchodźcy, posiadająca status uchodźcy czy pozwolenie na pobyt czasowy lub stały), osoby z doświadczeniem migracji mają różne uprawnienia (np. możliwość podejmowania legalnie pracy) i różne obowiązki (np. konieczność przedłużania ważności dokumentu uprawniającego do pobytu/pozostania w danym państwie).  

Mimo różnic w statusie formalnym, wspólnym doświadczeniem i wyzwaniem dla wielu osób z doświadczeniem migracji jest adaptacja w nowym otoczeniu (np. w szkole, w grupie rówieśniczej), poznawanie oraz zrozumienie norm kulturowych, uczenie się nowego języka, rozłąka z ważnymi osobami bliskimi, a także przeżywanie tzw. szoku kulturowego (inaczej stresu adaptacyjnego) lub zespołu stresu pourazowego (PTSD – szczególnie w przypadku osób z doświadczeniem uchodźstwa, które przeżyły traumę, przemoc, znajdowały się w sytuacji zagrożenia życia lub były świadkami śmierci bliskich). Trudnym i przykrym doświadczeniem dla części osób z doświadczeniem migracji jest bycie postrzeganymi przez pryzmat stereotypów i uprzedzeń, doświadczanie dyskryminacji i agresji (w tym rasizmu, ksenofobii czy islamofobii). 

Migracja w Niemczech, w Polsce i w Europie

Liczba osób z doświadczeniem migracji na świecie i w Europie systematycznie rośnie.

Poniższa tabela przedstawia dane liczbowe dotyczące odsetka osób z doświadczeniem migracji w Niemczech i Polsce, dane z 2017/ 2018 roku. Przy czym należy wziąć pod uwagę fakt, że definicja migracji może różnić się w poszczególnych krajach, co może wpłynąć na prezentowane dane. 

	Niemcy	Polska
Ile % mieszkanek i mieszkańców to osoby z doświadczeniem migracji?	16,5% urodziło się poza Niemcami, 25% ma pochodzenie inne, niż niemieckie	mniej niż 2% to osoby z doświadczeniem migracji
Skąd pochodzi najwięcej osób z doświadczeniem migracji?	Turcja (14,4%), Polska (ok. 11%), Rosja (7%)	Ukraina (poniżej 50%), Niemcy (ok. 6%), Białoruś (5%), Rosja i Wietnam (po 3%)
Gdzie mieszka najwięcej osób z doświadczeniem migracji?	Brema, Hamburg, Berlin (najmniej na terenie byłej NRD)	Województwa: mazowieckie (Warszawa), małopolskie (Kraków), dolnośląskie (Wrocław)

Żródło: ONZ, Eurostat, destatis.de, Migration Policy Institute, Urząd do Spraw Cudzoziemców

Różnorodność kulturowa i etniczna – potencjał i wyzwania

Powyższe statystyki pokazują, że Niemcy pod względem narodowości, pochodzenia (a także koloru skóry i religii) są społeczeństwem zdecydowanie bardziej zróżnicowanym niż Polska, co jest konsekwencją zarówno uwarunkowań historycznych, społecznych i politycznych, jak i efektem bardziej otwartej polityki migracyjnej. Jednocześnie w obu krajach systematycznie przybywa osób z doświadczeniem migracji – od wielu lat jest to stała tendencja demograficzna i zjawisko, które należy brać pod uwagę organizując wymianę. Niesie ono ze sobą niezwykły potencjał wymiany doświadczeń i wiedzy, rozwijania i zaspokajania ciekawości wśród młodzieży oraz poznawania świata z różnych perspektyw, jak również szereg wyzwań. Nieraz zdarza się, że osoby z Polski są zdziwione lub zaniepokojone, kiedy okazuje się, że w grupie partnerskiej z Niemiec znajdują się osoby pochodzenia tureckiego czy syryjskiego. Z drugiej strony młodzież niemiecką dziwi czasem przywiązanie polskich grup do religijności i praktyk religijnych albo „polska gościnność”, która przejawia się wystawnymi, wspólnymi posiłkami oraz usilnym namawianiem młodych ludzi do jedzenia. Podczas spotkań zdarzają się także zaskakujące sytuacje – np. kiedy osoba o polskich korzeniach, mieszkająca od kilku lat w Berlinie, bierze udział w wymianie jako uczestniczka albo uczestnik z Niemiec.

---

Organizując owocne dla obu stron spotkanie międzykulturowe, warto:

• przygotować młodzież i rodziców na to, że mogą spotkać się z osobami o rożnym pochodzeniu etnicznym, kulturowym, różnych kolorach skóry czy religii – porozmawiać o ewentualnych obawach, dostarczyć rzetelnej wiedzy, która zastąpi wyobrażenia i stereotypy;
• w krytyczny sposób poruszyć temat rasizmu, nacjonalizmu, ksenofobii czy islamofobii – omówić te zjawiska, zastanowić się, jakie jest ich źródło i co możemy zrobić, aby im przeciwdziałać;
• poznać i poddać refleksji różnorodność, jaka występuje w grupie albo w najbliższym otoczeniu – być może wśród osób uczestniczących w wymianie są takie, które mają osobiste czy rodzinne doświadczenie migracji, przodkinie i przodków pochodzących z różnych stron świata lub wręcz przeciwnie – ich rodziny są od dawna na stałe związane z jednym miejscem albo regionem? 
• uświadomić sobie swoje stereotypy i uprzedzenia oraz własnym przykładem i otwartością budować pozytywną atmosferę wokół tematu różnorodności. 

• 1 Zgodnie z tzw. Konwencją Genewską, czyli Konwencją dotycząca statusu uchodźców, sporządzoną w Genewie dnia 28 lipca 1951 r. osoba z doświadczeniem uchodźstwa to taka, „która na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu swojej rasy, religii, narodowości, przekonań politycznych lub przynależności do określonej grupy społecznej zmuszona była opuścić kraj pochodzenia oraz która z powodu tych obaw nie może lub nie chce korzystać z ochrony swojego kraju.”