Komunikacja

dr Ines Ackermann
Polonistka i kulturoznawczyni,
trenerka edukacji międzykulturowej,
tłumaczka

Wprowadzenie: język jako narzędzie integracji

Nasza komunikacja odbywa się w większości poprzez język mówiony i pisany. Czy oznacza to, że podczas wymiany z udziałem grup z Polski i Niemiec, które nie mówią wspólnym językiem, komunikacja w ogóle nie jest możliwa? A co się stanie, jeśli w grupie znajdą się także uczestniczki i uczestnicy, których język ojczysty jest inny niż te dwa wymienione powyżej, lub osoby, które nie potrafią komunikować się werbalnie? Na szczęście i w takich sytuacjach komunikacja jest możliwa. Uczestnicy i uczestniczki z pewnością wiedzą już coś na temat innych sposobów porozumiewania się albo bardzo szybko uda się im je odkryć. Podczas nieoficjalnej części spotkań powstaje często język, za pomocą którego młodym ludziom najłatwiej jest się porozumieć – np. swoisty miks wszystkich znanych im języków (polskiego, niemieckiego, angielskiego, tureckiego, arabskiego, języka migowego, …) i komunikacji niewerbalnej. Tu organizatorki i organizatorzy na pewno mogą się czegoś nauczyć od młodzieży. Ale jest też wiele sposobów na radzenie sobie z różnorodnością językową w trakcie oficjalnej części programu.

Poniżej znajdą Państwo opis takich metod, które z powodzeniem można stosować łącznie podczas jednego spotkania:

• jeden język jest oficjalnym językiem spotkania,
• do tłumaczenia angażuje się pośredniczkę językową lub pośrednika językowego,
• w miarę możliwości używa się obu/wszystkich języków i wykorzystuje metody animacji językowej oraz komunikacji niewerbalnej.

---

Język spotkania

Wiele organizatorek i wielu organizatorów, przede wszystkim tych zaangażowanych w projekty wymiany szkolnej, porozumiewa się w swoim zespole po niemiecku i oczekuje od osób uczestniczących w wymianie, by traktowały niemiecki jak oficjalny język spotkania, bo przecież uczniowie i uczennice z Polski uczą się niemieckiego w szkole. To może się udać, trzeba jednak pamiętać o kilku elementach:

• Jeśli uczestniczki i uczestnicy, których język ojczysty jest inny niż niemiecki, przez cały czas muszą posługiwać się językiem obcym, a uczestniczki i uczestnicy z Niemiec mogą mówić w swoim języku ojczystym, to pomiędzy nimi powstaje różnica w sile przekazu i kompetencjach. W końcu we własnym języku można mówić z większą swobodą i szybciej, nie ma też ryzyka, że niechcący powie się coś głupiego czy obaw związanych z nieustanną kontrolą ze strony nauczyciela lub nauczycielki. Uczestnicy i uczestniczki z Niemiec mają w takim przypadku zdecydowanie łatwiej. Gdyby jednak jako język spotkania wybrać np. angielski, wszyscy musieliby podjąć trud mówienia w języku obcym.
• Na oficjalnej części spotkania nie funkcjonują właściwie inne języki poza niemieckim. Można to zmienić stosując metody animacji językowej, dzięki którym także uczestniczki i uczestnicy z Niemiec mogą nauczyć się trochę polskiego albo języków innych osób biorących udział w wymianie.
• Jeżeli w grupie znajdą się uczestniczki i uczestnicy nie komunikujący się werbalnie, trzeba odpowiednio zmodyfikować program, czyli wykorzystać inne metody, np. teatr lub muzykę, zamiast długich dyskusji na forum całej grupy.

---

Tłumaczenie ustne i pisemne podczas projektów

Na wielu spotkaniach porozumienie językowe osiąga się dzięki tłumaczeniu. Zadania tego podejmują się często nauczycielki i nauczyciele lub teamerki i teamerzy władający obydwoma językami. Ale wtedy pełnią w projekcie podwójną rolę – jednocześnie kierują grupą i tłumaczą – nie mogą się więc porządnie skoncentrować na żadnym z tych zadań. Istnieje jednak możliwość, by podczas całego spotkania obecny/a był/a pośrednik językowy lub pośredniczka językowa. Jest to osoba, której rola polega wyłącznie na tłumaczeniu i ogólnym językowym wsparciu grupy.¹

PNWM dofinansowuje zatrudnienie podczas spotkań pośredniczek i pośredników językowych oraz tłumaczek i tłumaczy języka migowego.

Dla uczestniczek i uczestników interesujące może okazać się tłumaczenie konsekutywne, bo mogą wtedy słyszeć wszystko w obu językach i sprawdzić swój stopień opanowania języka obcego. Jednocześnie takie rozwiązanie może być bardzo męczące, ponieważ powoduje, że każda dyskusja trwa dwukrotnie dłużej. Może się więc zdarzyć, że słuchaczki i słuchacze będą odpływać myślami akurat w trakcie tłumaczenia. Planując projekt młodzieżowy należy więc włączyć w proces komunikacji wszystkie uczestniczące w nim osoby i uwzględnić przy tym ich indywidualną zdolność percepcji.

---

Możliwości wspierania komunikacji: animacja językowa i coś więcej

Aby wspomóc komunikację w grupie, a jednocześnie nieco przybliżyć wszystkim uczestniczkom i uczestnikom nieznane im języki, opracowano metodę animacji językowej. Mówiąc najprościej, są to gry integracyjne, przy których uczestniczki i uczestnicy niejako przy okazji poznają inny/e język(i). Mogą to być gry służące poznawaniu się grupy lub energizery, a także dłuższe gry sytuacyjne². Animacje językowe można stosować w bardzo różnych konfiguracjach: np. gdy część grupy już trochę mówi po niemiecku, a jej pozostała część w ogóle nie zna polskiego albo też gdy teamerka lub teamer nie mówi w jednym z dwóch języków spotkania – żadna z tych sytuacji nie będzie problemem, bo zawsze znajdzie się ktoś, kto będzie w stanie bezbłędnie wypowiedzieć potrzebne słowa w swoim języku ojczystym. Możliwe jest też stopniowanie poziomu trudności i wprowadzenie do gry większej liczby języków jednocześnie. Ważne tylko, by wszystkim sprawiało to radość i aby nikt nie czuł nieprzyjemnej presji. W tej metodzie jeszcze ważniejsze od nauki języka jest to, by grupa się poznała i zauważyła, że może się komunikować – wszystko jedno, w jaki sposób. Animacje językowe obejmują bowiem również sposoby komunikacji niewerbalnej (np. metody oparte na malowaniu, teatrze albo muzyce), co pozwala także na wykorzystanie umiejętności uczestniczek i uczestników z ograniczeniami. Na spotkaniach młodzieży sprawdza się również stosowanie „języka łatwego do czytania” (PDF). Bo to nie tylko ułatwienie dla uczących się niemieckiego jako języka obcego, lecz przede wszystkim pomoc dla osób z niepełnosprawnościami albo trudnościami w nauce, które dzięki temu lepiej rozumieją teksty. „Język łatwy do czytania” przyczynia się więc do likwidacji barier. Zresztą pozostałym uczestniczkom i uczestnikom także pozwala na szybsze przyswajanie przekazywanych treści. Język ten ma stałe zasady, jak np. unikanie skrótów i dużych liczb pisanych słowami oraz umieszczanie w tekście pasujących do niego obrazów.

Jako wsparcia procesu komunikacji młodzież coraz częściej używa smartfonów, i to wcale nie tylko w grupach bilingwalnych. Wspólnie użytkowane aplikacje lub grupy mogą pomóc w poznawaniu się uczestniczek i uczestników jeszcze przed rozpoczęciem spotkania oraz przyczynić się do podtrzymania kontaktów i dalszej wymiany informacji już po jego zakończeniu. To, w jakim stopniu smartfony i internet³ będą oficjalnie wykorzystywane lub zakazane podczas spotkania, trzeba koniecznie ustalić wcześniej z całą grupą, uwzględniając przy tym fakt, że osoby, które nie mają smartfona, mogą zostać łatwo wykluczone z grupy.

• 1 Zob. I. Ackermann, I. Domachowska: Co powiedziała? Możesz przetłumaczyć? O zadaniach, wyzwaniach i roli pośrednictwa językowego podczas polsko-niemieckich spotkań i projektów (PDF), PNWM, Warszawa/Poczdam 2018, str. 24.
• 2 Zob. M. Schmidt, E. Wieczorkowska, S. Ewers: Alibi-Bingo-Chaos. Abecadło polsko-niemieckiej animacji językowej (PDF), PNWM, Warszawa/Poczdam 2017.
• 3 Więcej na temat wykorzystania mediów elektronicznych w wymianie młodzieży w: J. Bojanowska, D. Frassek, A. Huminiak, N. Krasowska, M. Mrówczyńska, K. Narr, D. Soska, M. Teffel, E. Wieczorkowska, M. Zatylna: Pakiet startowy PNWM, cz. 5 (PDF), PNWM, Warszawa/Poczdam 2019.