Ewaluacja i pożegnanie

Agnieszka Szczepanik
Coach i trenerka międzykulturowa
Stowarzyszenie Jeden Świat – SCI Polska

Ewaluacja jest często ostatnim elementem branym pod uwagę podczas przygotowywania projektu wymiany młodzieży. A przecież to ona ułatwia wdrażanie działań i zmian w programie, adekwatnych do potrzeb grupy i wspierających realizację celów spotkania. Istnieje wiele różnorodnych narzędzi do bieżącego sprawdzania nastrojów i potrzeb osób uczestniczących w wymianie, z których można skorzystać.

Każdy człowiek uczy się w inny sposób i kwestię tę warto wziąć pod uwagę wybierając różnorodne metody dziennej ewaluacji, dostosowane do potrzeb osób preferujących styl wzrokowy, słuchowy czy kinestetyczny. Pozwoli to wszystkim w grupie zrozumieć i wyrazić swoje uczucia oraz potrzeby. Dla zobrazowania tego, co dzieje się na poziomie emocji w grupie, można wybrać jedną z metod (PDF) i powtarzać ją codziennie, dokumentując zmiany i odpowiednio na nie reagując.

Oprócz codziennej ewaluacji, w projekcie istotne są jeszcze dwie: środkowa i końcowa. Ewaluacja środkowa przypada na newralgiczny moment w życiu grupy – osoby uczestniczące już się znają, spędziły ze sobą kilka dni, są nieco zmęczone, a przed nimi jeszcze połowa spotkania. Warto wtedy zrobić krótką przerwę na odpoczynek, zmienić otoczenie, ale także przyjrzeć się temu, co się do tej pory zdarzyło i jakie zmiany należy wprowadzić, by osiągnąć cele spotkania i kontynuować współpracę w grupie. Jest to zgodne ze schematem zwanym procesem grupowym, na który składają się faza formowania (orientacji), burzy, normowania, wykonania zadania i zamykania/rozpadu. Znajomość tego modelu pomaga osobom prowadzącym grupy pracować z nimi efektywnie, przechodzić konstruktywnie przez sytuacje trudne oraz tak dostosowywać metody ewaluacji, by pomóc młodzieży efektywnie funkcjonować.¹ PNWM opracowała model Szerpa, który w najlepszy możliwy sposób przekłada na język wymiany model procesu grupowego².

Do przeprowadzenia ewaluacji środkowej można wykorzystać nowe media, bo dają one możliwość bieżącego monitorowania tego, czym dzielą się osoby uczestniczące. Jednym z narzędzi jest zamknięta grupa, np. na WhatsAppie (dla członkiń i członków grupy), która niewątpliwie ułatwia kontakt, ale nie zapewnia anonimowości, co w sytuacjach trudnych może okazać się kluczowe. Anonimowość można zapewnić poprzez zbieranie informacji przy pomocy dokumentu google doc czy też użytecznego narzędzia i-EVAL³. Taką formę warto też wykorzystać do ewaluacji końcowej, by w jednym miejscu mieć zebrane informacje dotyczące różnych aspektów wymiany. Do ewaluacji środkowej można także wykorzystać zdjęcia czy karty (np. z gry Dixit) – możliwość wizualizacji pozwala osobom uczestniczącym na ujawnienie swoich potrzeb w nieinwazyjny sposób, co może być ważne ze względu na różnice osobowościowe i kulturowe. Na przykład niemieckim nastolatkom znacznie łatwiej jest otwarcie wyrażać swoje zdanie, niż ich polskim rówieśniczkom i rówieśnikom. Jeśli jednak młoda osoba z Niemiec pochodzi z rodziny o korzeniach arabskich, to może – zgodnie z kulturą pochodzenia – nie ujawniać swoich potrzeb wprost, a jedynie w sposób zawoalowany. W takiej sytuacji „schowanie się” za zdjęciem pomoże jej się bezpiecznie wypowiedzieć.

W przypadku osób z problemami ze wzrokiem, zamiast zdjęć, można zaproponować różne kształty kamieni czy faktury materiałów. Gdy w grupie są osoby niemówiące w języku kraju partnerskiego, warto skorzystać z metod ewaluacji ruchowej (PDF). Metoda musi być dobrana do możliwości grupy, by każda osoba mogła się wyrazić i zobaczyć, co dzieje się wokół niej i w relacji z innymi.

Szczególnym momentem w fazie rozwoju grupy jest etap pożegnania. Kiedy już powoli trzeba się pakować, pojawiają się myśli o rodzinie, szkole, czy znajomych w domu. To znak, że zamyka się powoli jakiś etap i czas się żegnać. Może on być trudny dla osób uczestniczących w wymianie, ponieważ wiąże się z rozstaniem z grupą. Osoby o niestabilnej sytuacji rodzinnej – na przykład ich rodzice rozwodzą się – mogą dodatkowo przeżywać silne emocje związane z powrotem do domu. To też moment trudny dla młodzieży z doświadczeniem migracji, zwłaszcza przymusowej. Dla niej to może być emocjonalny powrót do momentu ucieczki z kraju i poczucia niepewności co do przyszłości. Pomocne będzie tu wspólne ustalenie sposobu na celebrowanie zakończenia wymiany – zarówno świętowanie sukcesu, jak i żegnanie się. Jest to potrzebne, by móc uznać pewien rozdział za zamknięty. Dzięki temu młodzież będzie otwarta na nowe wyzwanie czy kolejną wymianę. Pozwoli to widzieć koniec spotkania jako ważną część większego procesu; wydłużyć perspektywę czasową i w ten sposób dać przestrzeń zarówno smutkowi, jak i wdzięczności za to, co w czasie wymiany się zdarzyło. Rozmowy i imprezę pożegnalną można uzupełnić specjalną sesją zdjęciową czy tworzeniem amuletu grupy. Pomocne może być także snucie wspólnych planów na przyszłość w ramach ewaluacji końcowej.

• 1 zob. S. Hauff, J. Szaflik-Homann, K. Waiditschka: Co za spotkanie! Aspekty polsko-niemieckiej wymiany młodzieży (PDF), PNWM, Warszawa/Poczdam, 2018. str. 106-108 (dynamika grupy).
• 2 ibidem, str. 110-112 lub zob. serwis internetowy poświęcony edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju Szerpa.
• 3 ibidem, str. 180-181 (i-Eval).