Sytuacja osób z niepełnosprawnością fizyczną lub intelektualną

Klaus Waiditschka
Stowarzyszenie na rzecz Edukacji Młodzieży i Pracy Socjalnej JuSeV

Ludzie żyjący w naszych społeczeństwach znacznie się od siebie różnią, nie tylko pod względem wyglądu, języka, wieku, poglądów czy upodobań, lecz także sprawności. Na tym polega różnorodność. Niektóre osoby z powodu ograniczeń, z jakimi muszą się borykać na co dzień, potrzebują szczególnej uwagi i wsparcia, aby móc na równych zasadach uczestniczyć w spotkaniach polsko-niemieckich.

Mogą to być ograniczenia różnego rodzaju, w różny sposób wpływające na codzienne życie i możliwości komunikowania się czy aktywnej interakcji z innymi:

• ograniczenia sensoryczne, w szczególności dotyczące narządu wzroku oraz słuchu, prowadzące do całkowitej utraty zdolności widzenia i słyszenia,
• ograniczenia motoryczne, np. spowodowane brakiem kończyn, chorobami mięśni i paraliżem,
• ograniczenia kognitywne, np. trudności w nauce i problemy z myśleniem abstrakcyjnym,
• choroby przewlekłe, np. cukrzyca, padaczka, stwardnienie rozsiane,
• ograniczenia psychiczne i zaburzenia emocjonalno-społeczne.

Wszystkie te ograniczenia mogą występować osobno lub łącznie w dowolnych konfiguracjach.

Indywidualne ograniczenia stają się niepełnosprawnością wtedy, gdy społeczeństwo ich brak uzna za normę („ableizm”¹) i zacznie stwarzać bariery dla osób, których możliwości percepcji lub poruszania się są ograniczone z przyczyn zdrowotnych lub intelektualnych. Niepełnosprawność nie jest więc zjawiskiem biologicznym lecz społecznym.

---

Jeżeli chcemy, by spotkania młodzieży w pełni odzwierciedlały różnorodność społeczeństwa i były skierowane do absolutnie wszystkich młodych ludzi, to naszym celem musi być jak najdalej posunięta likwidacja barier. Do osiągnięcia tego celu możemy podejść w dwojaki sposób, z reguły najlepiej jednak pamiętać o obu perspektywach:

1.

zapewnienie wsparcia, które zrekompensuje indywidualne ograniczenia, poprzez:

• udostępnienie środków pomocy technicznej, np. kul, balkonika, wózka inwalidzkiego, aparatu słuchowego, okularów, komunikatora²;
• zagwarantowanie pomocy personalnej, np. tłumaczki/tłumacza języka migowego, opiekunki/opiekuna, asystentki/asystenta ds. inkluzji;

2.

aranżacja przestrzeni (w miejscach przeznaczonych na zakwaterowanie, posiłki, czas wolny) i planowanie poszczególnych punktów programu z uwzględnieniem ograniczenia poszczególnych osób w grupie.

Najważniejsze to pozwolić osobom, które na co dzień żyją ze swoimi ograniczeniami, by samodzielnie określiły, jakiego rodzaju wsparcia będą potrzebować, aby w pełni brać udział w spotkaniu. Kompletnie nie na miejscu byłaby natomiast sytuacja, w której inni mówiliby im co mogą, a czego nie, podejmując decyzje z pominięciem samych zainteresowanych.

O usunięciu barier należy myśleć od samego początku, tj. już na etapie rekrutacji, bo ludzie tylko wtedy poczują się naprawdę zaproszeni do udziału w spotkaniu, gdy uwzględnione zostaną ich specyficzne potrzeby albo gdy zaproszenie będzie tak przygotowane i sformułowane, że faktycznie dotrze do wszystkich. Przykład:

Przygotowując międzynarodowe spotkanie, w którym mieli wziąć udział także niedosłyszący i niesłyszący młodzi ludzie, opublikowaliśmy dodatkowe zaproszenie w formie filmu wideo w języku migowym, a w kontaktach z (niesłyszącymi) rodzicami korzystaliśmy z pomocy tłumaczek i tłumaczy języka migowego (co jest możliwe także przy rozmowach telefonicznych!).

Także wybierając środki transportu (przyjazd na miejsce spotkania, wycieczki) trzeba zadbać o usunięcie wszelkich barier. Ze względu na przepisy UE środki transportu publicznego są coraz częściej przystosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Należy się jednak zawsze o tym upewnić, a przy ewentualnych przesiadkach zaplanować więcej czasu na np. zmianę peronu. W zasadzie zaleca się, by osoby uczestniczące z ograniczeniami podróżowały razem z całą grupą, są jednak sytuacje, w których konieczne może okazać się zorganizowanie transportu specjalistycznego.

Często popełnianym błędem przy opracowywaniu programu jest albo nieuwzględnienie udziału osób o ograniczonej sprawności w zajęciach, co kończy się tym, że – choć z wielkim żalem – trzeba je odesłać na ławkę, albo rezygnacja z części aktywności grupowych, która może wywołać frustrację u pozostałych osób uczestniczących w spotkaniu. A celem jest przecież umożliwienie udziału i wynikająca z niego przyjemność dla wszystkich. Oto przykłady:

---

Czy trzeba zrezygnować z wycieczki rowerowej dlatego, że niewidomy Jonas nie może jeździć na rowerze? Nie! Wystarczy zorganizować rowery typu tandem i utworzyć mieszane zespoły złożone z osoby widzącej i osoby z upośledzeniem wzroku. Taka grupa może od razu ruszać w trasę!

---

Gramy w „sałatkę owocową”³. Czy Karolina, która jeździ na wózku inwalidzkim i nie może się szybko przesiadać z miejsca na miejsce, będzie musiała się tylko przyglądać? Nie! Zmieniamy zasady gry, wyznaczając na podłodze (kredą lub za pomocą taśmy malarskiej) miejsca stojące dla wszystkich uczestniczek i uczestników. Teraz Karolina może na nie wjeżdżać swoim wózkiem i zmieniać miejsce tak jak inni.

---

Chcemy zagrać w „Puzzle akustyczne”⁴, ale Grzegorz nie słyszy i przez to byłby wykluczony z gry. Zmieniamy więc zasady: zamiast dźwięków, pary osób grających posługują się gestami, więc wszyscy mogą wziąć udział w zabawie.

---

Informacje o możliwościach uzyskania wsparcia dla spotkań z udziałem osób o szczególnych potrzebach znajdą Państwo w artykule „Jak PNWM finansuje udział osób o szczególnych potrzebach w spotkaniach młodzieży?”.

• 1 Z angielskiego: able =zdolny, ocenianie człowieka na podstawie jego zdolności i sprawności lub przypisywanie człowiekowi mniejszej wartości ze względu na ograniczoną sprawność lub jej całkowity brak.
• 2 Komunikatory wspomagają komunikację osób z ograniczoną zdolnością mówienia; wywodzą się od stosowanych wcześniej zestawów kart z obrazkami, dzisiaj są to najczęściej urządzenia w rodzaju tabletu z klawiaturą literową (dla osób posługujących się językiem pisanym) lub obrazkową.
• 3 Gra Sałatka owocowa (w j. niemieckim).
• 4 zob. S. Hauff, K. Hülsmann, N. Krasowska, H.-M. Liedtke, J. M. Rösch, K. Waiditschka: W tej zabawie jest metoda! Podręcznik dla praktyków polsko-niemieckiej wymiany młodzieży (PDF), PNWM, Warszawa/Poczdam 2018, str. 88.