Sytuacja kobiet i mężczyzn

Natalia Sarata
Edukatorka antydyskryminacyjna
Fundacja Przestrzeń Kobiet,
Towarzystwo Edukacji Antydyskryminacyjnej

Dlaczego mówimy o płci, kiedy mówimy o różnorodności?

Płeć jest jednym z wymiarów różnorodności. Wymiar ten jest istotny, ponieważ często ze względu na swoją płeć, chłopcy i dziewczęta, kobiety i mężczyźni są traktowani w tych samych sytuacjach inaczej, co nie jest fair. Stereotypowe przekonania dotyczące tego, jakie „są” wszystkie kobiety i wszyscy mężczyźni, mówią nam, że każda kobieta jest delikatna, wrażliwa, słaba, cicha, wycofana, troskliwa, kierująca się emocjami a nie logiką, w szkole preferująca przedmioty humanistyczne (strona w j. niemieckim) itp. Wszyscy chłopcy/mężczyźni mieliby zgodnie z tymi przekonaniami być silni, chłodni emocjonalnie, zamknięci w sobie, przedsiębiorczy, kierujący się logiką a nie emocjami, wybierający raczej przedmioty ścisłe (strona w j. niemieckim). Jednak w codziennym życiu obserwujemy oczywiście, że dziewczęta różnią się między sobą, podobnie jak chłopcy. Oczywiście część chłopców będzie silna, głośna i przedsiębiorcza, a część dziewczyn cicha i troskliwa, ale nie wszyscy jesteśmy tacy, jak pokazują stereotypy.

Równouprawnienie kobiet i mężczyzn

W Polsce i Niemczech kobiety i mężczyźni są sobie równi w prawie. W obu tych krajach kobiety uzyskały pełnię praw politycznych i obywatelskich w 1918 roku. Jednak wciąż nie we wszystkich obszarach życia realia nadążają za prawem, co widać m.in. we wskaźnikach dotyczących sytuacji na rynku pracy czy w parlamencie z podziałem na płeć. Badania (strona w j. angielskim) dotyczące równouprawnienia płci Europejskiego Instytutu ds. Równości Kobiet i Mężczyzn z 2021 i 2022 roku dla Europy wykazują, że wskaźnik równouprawnienia w Niemczech wynosi 70,8 na 100 możliwych do uzyskania punktów, w Polsce 61,9, a dla najwyżej notowanej Szwecji 82,2. W niemieckim parlamencie 35% to kobiety, 65% to mężczyźni, w polskim zasiada 28% kobiet i 72% mężczyzn (w szwedzkim 48% kobiet i 52% mężczyzn). Na stronach ww. Instytutu można sprawdzić, jak proces ten zmieniał się w czasie (strona w j. angielskim).

Stereotypy przeszkadzają różnorodności

Stereotypy i nieprawdziwe przekonania związane z płcią – także nasze własne – mogą być przeszkodą dla przeprowadzenia inspirującej dla wszystkich wymiany. Kiedy może to być istotne?

• Zamiast zapraszać dziewczęta do robienia notatek lub wystrojenia sali na wspólną potańcówkę, a chłopców do występowania przed kamerą lub ustawienia krzeseł i stołów, warto spytać, kto chce się jakim zadaniem zająć i kłaść nacisk na mieszane płciowo zespoły. Może w grupie są wystarczająco silne dziewczyny i chłopcy ze zmysłem estetycznym? Może jakiś chłopiec ma swój sposób na robienie doskonałych notatek, a inna dziewczyna w grupie świetnie wypada prezentując swoje opinie przed kamerą? To może być szansa na zobaczenie tej różnorodności uzdolnień bez względu na płeć.
• Kiedy podczas spotkania różne osoby w grupie zabierają głos, warto zadbać o to, by w zrównoważony sposób zabierali go i chłopcy i dziewczęta, by dać dziewczętom sygnał, że ich głos jest ceniony i tak samo ważny, jak głos chłopców. Niektórzy chłopcy chętniej i odważniej wypowiadają się publicznie, częściej przerywają też wypowiedzi dziewcząt. Tymczasem przestrzeń grupy jest przestrzenią wspólną i powinno być w niej miejsce na głosy różnych osób, bez względu na ich płeć. Cenne będzie zwrócenie na to uwagi podczas wspólnych dyskusji grupowych.
• Rzeczowniki zarówno w języku polskim, jak i niemieckim mają swój rodzaj oraz mogą mieć formę męską i żeńską. W języku niemieckim tworzenie np. nazw zawodów jest oczywistą regułą gramatyczną, wskazującą na płeć osoby, o której się mówi („der Lehrer” to w Niemczech „nauczyciel-mężczyzna”, a „die Lehrerin” to nauczycielka, podczas gdy w Polsce często używa się męskiej formy jako neutralnej, określającej obie płcie). Język angielski, który często także jest używany w trakcie wymiany, jest neutralny płciowo, „a teacher” to zarówno „nauczyciel”, jak i „nauczycielka”. Czasem jednak spotykamy się w języku angielskim ze słowami wskazującymi na płeć, np. „a chairman” (przewodniczący spotkania) i „a chairwoman” (przewodnicząca spotkania) albo „a spokesman” (rzecznik) i „a spokeswoman” (rzeczniczka), lub też „a headmaster” (dyrektor) czy „a headmistress” (dyrektorka). Warto tych słów używać z uwzględnieniem płci, ale jeśli potrzebujemy ogólniejszej nazwy, która obejmie wszystkie płcie, możemy używać słów nie wskazujących na płeć, np. „a chairperson”, „a spokesperson”, „a headperson”. Ponieważ język odzwierciedla procesy społeczne, w Polsce coraz częściej używa się emancypacyjnych norm językowych. Stąd coraz częściej słyszymy – i to nie w prześmiewczym kontekście – o psycholożkach, dyrektorkach, profesorkach i… uczennicach. Warto dostrzegać i wyrażać w języku, że „uczniowie”, „uczestnicy” biorący udział w wymianie, to nie tylko chłopcy, a „nauczyciele” organizujący wymiany, to nie wyłącznie mężczyźni.