Sytuacja osób z niepełnosprawnością fizyczną lub intelektualną

Klaus Waiditschka
Stowarzyszenie na rzecz Edukacji Młodzieży i Pracy Socjalnej JuSeV

Ludzie żyjący w naszych społeczeństwach znacznie się od siebie różnią, nie tylko pod względem wyglądu, języka, wieku, poglądów czy upodobań, lecz także sprawności. Na tym polega różnorodność. Niektóre osoby z powodu ograniczeń, z jakimi muszą się borykać na co dzień, potrzebują szczególnej uwagi i wsparcia, aby móc na równych zasadach uczestniczyć w spotkaniach polsko-niemieckich.

Mogą to być ograniczenia różnego rodzaju, w różny sposób wpływające na codzienne życie i możliwości komunikowania się czy aktywnej interakcji z innymi:

• ograniczenia sensoryczne, w szczególności dotyczące narządu wzroku oraz słuchu, prowadzące do całkowitej utraty zdolności widzenia i słyszenia,
• ograniczenia motoryczne, np. spowodowane brakiem kończyn, chorobami mięśni i paraliżem,
• ograniczenia kognitywne, np. trudności w nauce i problemy z myśleniem abstrakcyjnym,
• choroby przewlekłe, np. cukrzyca, padaczka, stwardnienie rozsiane,
• ograniczenia psychiczne i zaburzenia emocjonalno-społeczne.

Wszystkie te ograniczenia mogą występować osobno lub łącznie w dowolnych konfiguracjach.

Indywidualne ograniczenia stają się niepełnosprawnością wtedy, gdy społeczeństwo ich brak uzna za normę („ableizm”¹) i zacznie stwarzać bariery dla osób, których możliwości percepcji lub poruszania się są ograniczone z przyczyn zdrowotnych lub intelektualnych. Niepełnosprawność nie jest więc zjawiskiem biologicznym lecz społecznym.

---

Jeżeli chcemy, by spotkania młodzieży w pełni odzwierciedlały różnorodność społeczeństwa i były skierowane do absolutnie wszystkich młodych ludzi, to naszym celem musi być jak najdalej posunięta likwidacja barier. Do osiągnięcia tego celu możemy podejść w dwojaki sposób, z reguły najlepiej jednak pamiętać o obu perspektywach:

1.

zapewnienie wsparcia, które zrekompensuje indywidualne ograniczenia, poprzez:

• udostępnienie środków pomocy technicznej, np. kul, balkonika, wózka inwalidzkiego, aparatu słuchowego, okularów, komunikatora²;
• zagwarantowanie pomocy personalnej, np. tłumacza/ki języka migowego, opiekuna/ki, asystenta/ki ds. inkluzji;

2.

aranżacja przestrzeni (w miejscach przeznaczonych na zakwaterowanie, posiłki, czas wolny) i planowanie poszczególnych punktów programu z uwzględnieniem ograniczenia poszczególnych członków grupy.

Najważniejsze to pozwolić ludziom, którzy na co dzień żyją ze swoimi ograniczeniami, by samodzielnie określili, jakiego rodzaju wsparcia będą potrzebować, aby podczas spotkania móc funkcjonować jak pełnoprawni członkowie grupy. Kompletnie nie na miejscu byłaby natomiast sytuacja, w której inni mówiliby im co mogą, a czego nie, podejmując decyzje z pominięciem samych zainteresowanych.

O usunięciu barier należy myśleć od samego początku, tj. już na etapie rekrutacji, bo ludzie tylko wtedy poczują się naprawdę zaproszeni do udziału w spotkaniu, gdy uwzględnione zostaną ich specyficzne potrzeby albo gdy zaproszenie będzie tak przygotowane i sformułowane, że faktycznie dotrze do wszystkich. Przykład:

Przygotowując międzynarodowe spotkanie, w którym mieli wziąć udział także niedosłyszący i niesłyszący młodzi ludzie, opublikowaliśmy dodatkowe zaproszenie w formie filmu wideo w języku migowym, a w kontaktach z (niesłyszącymi) rodzicami korzystaliśmy z pomocy tłumaczek i tłumaczy języka migowego (co jest możliwe także przy rozmowach telefonicznych!).

Także wybierając środki transportu (przyjazd na miejsce spotkania, wycieczki) trzeba zadbać o usunięcie wszelkich barier. Ze względu na przepisy UE środki transportu publicznego są coraz częściej przystosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Należy się jednak zawsze o tym upewnić, a przy ewentualnych przesiadkach zaplanować więcej czasu na np. zmianę peronu. W zasadzie zaleca się, by uczestniczki i uczestnicy z ograniczeniami podróżowali razem z całą grupą, są jednak sytuacje, w których konieczne może okazać się zorganizowanie transportu specjalistycznego.

Często popełnianym błędem przy opracowywaniu programu jest albo nieuwzględnienie udziału osób o ograniczonej sprawności w zajęciach, co kończy się tym, że – choć z wielkim żalem – trzeba je odesłać na ławkę obserwatorów, albo rezygnacja z części aktywności grupowych, która może wywołać frustrację u pozostałych uczestniczek i uczestników spotkania. A celem jest przecież umożliwienie udziału i wynikająca z niego przyjemność dla wszystkich obecnych. Oto przykłady:

---

Czy trzeba zrezygnować z wycieczki rowerowej dlatego, że niewidomy Jonas nie może jeździć na rowerze? Nie! Wystarczy zorganizować rowery typu tandem i utworzyć mieszane zespoły złożone z osoby widzącej i uczestniczki lub uczestnika z upośledzeniem wzroku. Taka grupa może od razu ruszać w trasę!

---

Gramy w „sałatkę owocową”³. Czy Karolina, która jeździ na wózku inwalidzkim i nie może się szybko przesiadać z miejsca na miejsce, będzie musiała się tylko przyglądać? Nie! Zmieniamy zasady gry, wyznaczając na podłodze (kredą lub za pomocą taśmy malarskiej) miejsca stojące dla wszystkich uczestniczek i uczestników. Teraz Karolina może na nie wjeżdżać swoim wózkiem i zmieniać miejsce tak jak inni.

---

Chcemy zagrać w „Puzzle akustyczne”⁴, ale Grzegorz nie słyszy i przez to byłby wykluczony z gry. Zmieniamy więc zasady: zamiast dźwięków, pary graczy posługują się gestami, więc wszyscy mogą wziąć udział w zabawie.

---

Informacje o możliwościach uzyskania wsparcia dla spotkań z udziałem osób o szczególnych potrzebach znajdą Państwo w artykule „Jak PNWM finansuje udział osób o szczególnych potrzebach w spotkaniach młodzieży?”.

• 1 Z angielskiego: able =zdolny, ocenianie człowieka na podstawie jego zdolności i sprawności lub przypisywanie człowiekowi mniejszej wartości ze względu na ograniczoną sprawność lub jej całkowity brak.
• 2 Komunikatory wspomagają komunikację osób z ograniczoną zdolnością mówienia; wywodzą się od stosowanych wcześniej zestawów kart z obrazkami, dzisiaj są to najczęściej urządzenia w rodzaju tabletu z klawiaturą literową (dla osób posługujących się językiem pisanym) lub obrazkową.
• 3 Gra sałatka owocowa (w j. niemieckim)
• 4 zob. S. Hauff, K. Hülsmann, N. Krasowska, H.-M. Liedtke, J. M. Rösch, K. Waiditschka: W tej zabawie jest metoda! Podręcznik dla praktyków polsko-niemieckiej wymiany młodzieży (PDF), PNWM, Warszawa/Poczdam 2018, str. 88.